آیا شهید غسل و کفن دارد؟

شهید دارای یک مقام روحانیت و تقدس خاصی است که وجودش از نور خدا جلوه‏گر شده است.

شهید از دو عنصر پاک، اصلاح و عرفان تجسم یافته است. منطق شهید اصلاح کننده جامعه است، و قلب شهید از نور خدا تابنده است. حال ببینیم از نظر احکام فقهی به چه کسی شهید می‏گویند آیا شهید غسل و کفن دارد؟ ثانیا چرا کسی که در راه خدا کشته شد او را شهید می‏نامند، وجه تناسب این اسم برای شهید به چه منظوری است؟

اما مطلب اول:

ما وقتی نظر به کلمات و فتاوی فقهای اسلام می‏کنیم می‏بینیم تعریفی را که برای شهید کرده‏اند و نسبت به غسل و شهید فتوای داده‏اند تقریبا اتفاق نظر دارند و شهید را این طور تعریف کرده‏اند.

یسقط الغسل عن الشهید و هو المقتول فی الجهاد مع الامام علیه‏السلام او نائبه الخاص بشرط خروج روحه فی المعرکه حین اشتغال الحرب او فی غیرها قبل ادراکه المسلمون حیا و یلحق به المقتول فی حفظ بیضه الاسلام فلا یغسل و لا یحنط و لا یکفن بل یدفن بثیابه الا اذا کان عاریا فیکفن [۱] .

غسل میت ساقط است از شهید، شهید کسی است که با امام علیه‏السلام یا نائب خاص امام در جهاد شرکت کند و کشته شود، یا در زمان غیبت ولی عصر اروحنا فداه در وقتی که اسلام در معرض خطر هجوم دشمنان اسلام به مملکت اسلامی قرار بگیرد، برای دفاع از اسلام بجنگد و کشته شود (که این قسم سوم را دفاع هم می‏گویند) [۲]

غسل و حنوط و کفن از شهید ساقط است باید نماز میت بر شهید به خوانند و او را دفن کنند.

البته سقوط غسل و حنوط و کفن از شهید مشروط به دو شرط است:

شرط اول این است که شهید در جبهه کشته شود یا در خارج از جبهه به طوری که وقتی مسلمین به بالینش برسند او قبلا جان داده باشد که اگر زنده بود بعد فوت کرد غسل و حنوط و کفن بر او واجب است.

شرط دوم آن است که جنازه شهید برهنه نباشد، که اگر برهنه بود غسل ندارد ولی باید او را کفن کنند مانند حضرت حمزه سیدالشهداء علیه‏السلام یا شهداء کربلا که آن‏ها برهنه بودند و لذا آن‏ها را کفن کردند و این دو شرط برای تمام شهدای اسلام جاری است چه شهدای صدر اسلام و چه شهدای زمان غیبت ولی عصر اروحنا له الفداء مثل شهدای زمان ما که در جنگ تحمیلی عراق و جاهای دیگر شهید شدند و می‏شوند یا شهدای حزب‏الله در لبنان در وضع فعلی علیه اسرائیل [۳] .

دلیل این مطلب اخبار و احادیثی است که از پیامبر اسلام و ائمه اطهار علیه‏السلام وارد شده که از اطلاق روایات، فقهای اسلام استفاده عموم کرده‏اند و شهید را منحصر به شهدای صدر اسلام نمی‏دانند بلکه عمومیت قائلند و شهدای زمان ما را هم شامل است:

یکی روایت ابان بن تغلب است که امام صادق علیه‏السلام فرمود: کسی که در راه خدا کشته می‏شود کفنش لباس تنش خواهد بود، غسل ندارد مگر وقتی که مسلمان‏ها به او برسند و او را زنده ببینند بعد فوت کند، که در این صورت غسل و کفن دارد و اگر بدن شهید برهنه بود، غسل ندارد ولی باید او را کفن کنند زیرا پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در جنگ احد بر بدن حضرت حمزه نماز میت خواند و او را حنوط و کفن کرد، چون بدن حضرت حمزه علیه‏السلام برهنه بود [۴] .

دوم روایت ابی مریم است که گفت از امام صادق علیه‏السلام شنیدم، فرمود شهید هر وقت رمقی در بدن داشت بعد از دنیا رفت، باید او را غسل و حنوط و کفن کنند و بر او نماز میت بخوانند، و اگر در او رمقی نبود نباید او را غسل و کفن و حنوط کنند کفنش لباس تنش خواهد بود، [۵]  و مانند این روایات که در کتب اخبار ذکر شده است.

در این روایات ندارد که شهید آن است که با پیغمبر صلی الله علیه و آله یا با امام علیهماالسلام یا نائب خاص امام در جهاد شرکت کند و کشته شود، بلکه روایات اطلاق دارد، یعنی هر کسی که در راه خدا کشته می‏شود چه می‏خواهد در زمان حضور امام یا نائب خاص امام باشد، و چه می‏خواهد در زمان غیبت ولی عصر اروحنا اله الفداء برای دفاع از اسلام با دشمن به جنگد و کشته شود، همانطور که کلام فقهای عظام بر این مطلب دلالت دارد.

مسئله – در اخبار و روایات وارد شده کسی که طالب علم باشد و بمیرد او شهید است، یا کسی که غرق می‏شود، یا خانه روی سرش خراب می‏شود و می‏میرد، و مانند این‏ها که در روایات ذکر شده، او شهید است البته این‏ها مانند شهدایی که در جبهه‏های جنگ کشته می‏شوند؛ نیستند تا بحث کنیم آیا این‏ها غسل و کفن دارند یا نه بلکه این‏ها را شارع مقدس اسلام نازل منزله شهید قرار داده در ثواب شهداء که از باب حکومت در علم اصول فقه فقهای عظام ایدهم الله بحث می‏کنند که آیا چنین افرادی در تمام ثواب شهدای جنگ شریکند یا نه، آن تابع دلیل است.

عین این مطلب را مرحوم صاحب عروه الوثقی در کتاب عروه این طور بیان فرموده است:

مسئله من اطلق علیه الشهید فی الاخبار من المطعون و المبطون و الغریق و المهدوم علیه و من ماتت عند الطلق و المدافع عن اهله و ماله لا یجزی علیه حکم الشهید اذ المراد التنزیل فی الثواب [۶] .

مسئله – این که می‏گوییم غسل و کفن از شهید ساقط است آیا از باب عزیمت است یا از باب رخصت؟ اگر از باب عزیمت باشد، غسل و کفن کردن شهید، حرام است و اگر از باب رخصت باشد غسل و کفن شهید جایز است نه واجب، کدام است؟

پاسخ – فقهای اسلام فرموده‏اند سقوط غسل و کفن از شهید، از باب عزیمت است نه از باب رخصت بنابراین غسل و کفن کردن، شهید حرام است و نباید او را غسل و کفن نمود [۷]  هم چنین غسل مس میت از کسی که دست به بدن شهید می‏زند ساقط است و نباید غسل مس میت بکند [۸] .

این سؤال پیش می‏آید که شهدای ما که در جنگ تحمیلی کشته شدند و می‏شوند، نباید آن‏ها را غسل و کفن کرد، پس چرا بعضی از آن‏ها را غسل و کفن می‏کنند؟

پاسخ – قبلا گفتیم که سقوط غسل و کفن از شهید مربوط به دو شرط است: یکی این که در معرکه جنگ کشته شود که وقتی که مسلمان‏ها به بالینش برسند او قبلا جان داده باشد.

دوم این که بدنش برهنه نباشد. حال آن شهدایی که در میدان جنگ ثابت شده که قبل از رسیدن به بالین‏شان آن‏ها قبلا جان داده‏اند، غسل و کفن ندارند و کسی هم که به بدن آن‏ها دست می‏زند غسل مس میت ندارد ولی آن‏هایی که معلوم شده که بعدا از دنیا رفته‏اند و یا بر اثر آثار شیمیایی در جبهه‏ها بعدا شهید می‏شوند گرچه آن‏ها واقعا شهیدند اما باید آن‏ها را غسل و کفن کنند و کسی هم که دست به بدن آن‏ها می‏زند باید غسل مس میت بکند ولی آن‏هایی که معلوم نیست که قبلا جان داده‏اند یا بعد از رسیدن به بالینشان از دنیا رفته‏اند احتیاطا باید آن‏ها را غسل و کفن کنند و کسی هم که دست به بدن آن‏ها می‏زند احتیاطا غسل مس میت را بکند.

چگونه شهداء زنده هستند! مگر غیر شهدا بعد از مرگ زنده نیستند

مسأله‏ای که قابل توجه است این است: در آیات و روایات وارد شده که شهید زنده است شهید نمی‏میرد سؤال این است مگر سایر مؤمنین غیر از شهداء پس از مرگ زنده نیستند؟ آن‏ها می‏میرند و نابود می‏شوند که قرآن و روایات می‏گوید شهدا زنده‏اند؟

پاسخ از این سؤال زیاد است فعلا ما به یک جواب اکتفا می‏کنیم و آن این است که طبق آیات و روایات که در بحث بقاء روح در همین کتاب ذکر خواهیم کرد، ارواح همه‏ی انسان‏ها پس از مرگ، در عالم برزخ زنده هستند، تا قبل از نفخه صور، چون صور اسرافیل قبل از روز قیامت دمیده شود آن‏ها هم می‏میرند سپس خداوند متعال اجسام را با ارواح دو مرتبه زنده می‏کند غیر از ارواح شهداء که آن‏ها هرگز نمی‏میرند، آن‏ها زنده هستند تا روز قیامت دلیل بر این مطلب این آیه‏ی شریفه است:

«و نفخ فی الصور فصعق من فی السموات و من فی الأرض الا من شاء الله ثم نفخ فیه أخری فاذا هم قیام ینظرون – و أشرقت الأرض بنور ربها» [۹] .

در صور اسرافیل دمیده می‏شود می‏میرند کسانی که در آسمان‏ها و زمینند مگر کسانی را که خدا بخواهد، (آن‏ها زنده‏اند).

در تفسیر وارد شده آن‏ها که زنده‏اند شهداء می‏باشند که هرگز نمی‏میرند سپس دو مرتبه صور اسرافیل دمیده می‏شود پس ناگهان همه‏ی آن‏ها که مرده بودند بپا می‏خیزند و منتظر فرمان خدایند [۱۰] .

مرحوم حاج میرزا حبیب‏الله خویی در منهاج البراعه شرح نهج‏البلاغه حدیثی را از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله از تفسیر مجمع البیان در ذیل آیه‏ی شریفه نقل می‏کند کسانی که زنده هستند و هرگز نمی‏میرند آن‏ها شهداء می‏باشند و فی روایه ان النبی صلی الله علیه و آله سئل جبرئیل عن هذه الایه من ذا الذی لم یشاءالله یصعقهم؟ قال هم الشهداء متقلدون  اسیافهم حول العرش [۱۱] .

معنای دیگری که شهداء زنده هستند و هرگز نمی‏میرند با وجود این که تمام ارواح در عالم برزخ زنده هستند این است که زنده بودن شهداء در عالم برزخ یک نوع زنده بودن خاصی است که چنین زنده بودن را دیگران ندارند آن خاص خاص، مخصوص شهداء است که دیگران چنین حیاتی را ندارند.

پی نوشته ها :

[۱] تحریرالوسیله ج ۱، ص ۶۶، فی غسل المیت مسئله ۱٫

[۲] دفاع از اسلام بر همه مسلمین واجب است: بر مرد و زن، بر پیر و جوان، بر فقیر و غنی، بر صغیر و کبیر، و هر کدام از مسلمین که در مقام دفاع از اسلام و مملکت اسلامی کشته شوند شهید هستند چنانچه فتاوی فقهای اسلام تماما ناظر به این موضوع است و در بحث جهاد در همین کتاب مفصلا ذکر خواهیم نمود.

[۳] زیرا در این جنگ تحمیلی عراق علیه‏السلام جنگ اسلام با کفر است نه جنگ مسلمین با مسلمین زیرا صدام کافر با ایادیش که دست نشانده‏ی آمریکاست و به فرموده امام خمینی قدس سره دست آمریکا از آستین کثیف صدام بیرون آمده که اگر خدای نخواسته در این جنگ آمریکا پیروز شود (که پیروز نخواهد شد) اسلام از بین می‏رود، بنابراین جنگ ایران با عراق یا جنگ حزب لله لبنان علیه اسرائیل در زمان فعلی جنگ اسلام با کفر است نه جنگ مسلمین با مسلمین.

[۴] عن ابان بن تغلب قال سمعت ابا عبدالله علیه‏السلام عن الذی یقتل فی سبیل الله أیغسل و یکفن و یحنط؟ قال علیه‏السلام یدفن کما هو فی ثیابه الا ان یکون به رمق فان کان به رمق ثم مات فانه یغسل و یکفن و یحنط و یصلی علیه ان رسول‏الله صلی الله علیه و آله صلی علی حمزه و کفنه و حنطه لأنه کان قد جرد. وسایل الشیعه، ج ۲، باب ۱۴، من ابواب غسل المیت حدیث ۷٫

[۵] عن ابی مریم قال سمعت ابا عبدالله علیه‏السلام یقول الشهید اذا کان به رمق غسل و کفن و حنط و صلی علیه و ان لم یکن به رمق دفن فی اثوابه – کافی ج ۳، باب القتلی، حدیث ۳، ص ۲۱۱٫

[۶] عروه الوثقی فی احکام الشهید، مسئله ۹٫

[۷] سقوط الغسل عن الشهید و المقتول بالرجم و القصاص عن باب العزیمه لا الرخصه – عروه الوثقی – فصل فی غسل الشهید مسئله ۷٫

[۸] مس الشهید و المقتول بالقصاص بعد العمل بالکیفیه السابقه لا یوجب الغسل عروه الوثقی فی غسل الشهید مسئله ۱۱ – وسیله النجاه فی غسل مس المیت مسئله ۲ تحریرالوسیله، ج ۱، فی غسل المس المیت مسئله ۲٫

[۹] سوره زمر، آیه‏ی ۶۹ – ۷۰٫

[۱۰] بحارالانوار، ج ۶، باب نفخ الصور و فناءالدنیا، ص ۳۲۲٫

[۱۱] منهاج البراعه، ج ۵، ص ۲۷۴٫